آبشار هاي شوشتر (سيكاها)
قسمتي از نظام آبي تاريخي شوشتر مجموعه آبشارها و آسياب‌هاي آبي شوشتر هستند. اين مجموعه داراي 15 اثر ديگر در نشست سالانه كميته ميراث جهاني يونسكو در بيست و شش ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تيرماه ۱۳۸۸) در شهر سويل اسپانيا، با احراز معيارهاي ۱، ۲ و ۵، با عنوان نظام آبي تاريخي شوشتر به شكل يكجا به عنوان دهمين اثر ايران در فهرست ميراث جهاني يونسكو با شماره ۱۳۱۵ ثبت شده اند. اين مجموعه در كنار پل بند گرگر و در مسير رودخانه دست كند گرگر درست شده است. همين طور اين اثر با اسم مجموعه تاريخي آبشارهاي شوشتر در تاريخ ۱۷ آذر ۱۳۷۷ با شماره ي ثبت ۲۱۸۰ براي يكي از آثار ملي ايران به ثبت گرديده است.
اجزاي مجموعه آبشارها و آسياب هاي آبي شوشتر
در اين مجموعه باستاني ميزان قابل توجهي آسياب آبي قرار دارد و نمونه بزرگي از نيروي آب براي چرخاندن آسياب‌ها را مي‌توان در آن ديد. اجزاي اين مجموعه به شرح پايين است:
پل بند گرگر
تونل بليتي
تونل دهانه شهر
تونل 3 كوره
آسياب ها
پلكان‌هاي مجموعه آسياب ها
ساباط هاي مجموعه آسياب ها
تأسيسات جديد مجموعه آسياب ها
پل دوپلون
سيكا
چهارطاقي
آبشارهاي شوشتر(سيكاها) شوشتر در استان خوزستان قرار دارد. سازه‌هاي آبي شوشتر در زمان ساسانيان، براي استفاده از نيروي آب به عنوان محرك آسياب هاي صنعتي درست شده است. در اين مجموعه ، ساختمان آسياب‌ها، آبشارها، كانال‌ها و تونل‌هاي بزرگ هدايت آب و سيكا كه محلي براي استراحت و تفريح مي باشد قابل توجه و جالب هستند.
در جنوب پل بند گرگر و خيابان شريعتي محوطه آبشارهاي شوشتر قرار دارد. دقيقا معلوم نيست كه اين محوطه در چه دوراني ساخته شده است اما شواهد نشان مي دهد كه ممكن است در دوره ساساني، به خصوص در زمان سلطنت شاپور اول ساخته شده است. بر اساس نوشته كتاب تذكره شوشتر، در دوران اردشير بابكان (بنيان گذار سلسله ساساني) به دليل اينكه آب را به شرق و جنوب شوشتر رسانده و كشاورزي منطقه را رونق دهند، ساخت رود گرگر شروع و تا سلطنت شاپور،فرزند اردشير، ادامه پيدا كرده است.
بر روي اين نهر، پل بند گرگر درست شده است، كه نه تنها از طغيان آب هاي اضافي جلوگيري مي كند، بلكه شهر شوشتر را با شرق آن ( مسجد سليمان و اهواز) مرتبط مي كرد. به شكلي كه در گذشته نزديك اين پل بند، دروازه گرگر قرار داشت. داخل محوطه آبشارها، تقريباً ۴۰ آسياب قرار داشت كه اين آسياب ها در قسمت شمالي، شرقي و غربي قرار گرفته بودند. از آسياب ها براي درست كردن آرد استفاده مي شد. با گذشت زمان بر اثر حوادث طبيعي (سيل و زلزله) و عوامل انساني بعضي از اين آسياب ها رو به تخريب نهادند. در حال حاضر آسياب رضا گلاب به وسيله ي پايگاه ميراث فرهنگي سازه هاي آبي تاريخي شوشتر، مرمت و در حال كار است.
در اين مجموعه عظيم، آبشارها، ساختمان آسياب‌ها، كانال‌ها و تونل‌هاي بزرگ هدايت آب و سيكا كه محلي براي استراحت و تفريح مي باشد قابل توجه و جالب مي باشند. در بخش آخري ضلع غربي اين مجموعه، سيكا مي باشد كه دسترسي به محيط داخل آن از طريق چند پله دستكند امكان پذير است. داخل اين محيط يك حوض هشت ضلعي با كانال‌هاي كوچك ديده مي شود. آب اين حوض به وسيله ي يك جوي كه از ديواره سيكا بيرون مي آيد تأمين و توسط 2 كانال كوچك به داخل رودخانه هدايت مي‌شود. اين مجموعه جزئي از كانال‌هاي آبرساني به آسياب‌ها بوده كه بعدها در زمان قاجار و در زمان حكومت محتشم سدي در اين مكان زده شده و در اين مكان آب از يك بخش داخل و وارد يك هشت ضلعي گود شده و بعد از اين هشت ضلعي وارد 2 كانال و از آن جا وارد رودخانه مي‌شود. درباره معناي «سيكا» نظرات گروناگوني گفته شده است. لغت نامه دهخدا سيكا را نوعي مرغابي يا نوعي درخت و قومي از هندوان داراي مهب وشنو كه شعبه‌اي از آيين بودائيست معرفي مي‌كند.
مجموعه آبشارها، آسياب‌هاي شوشتر (در مسير رودخانه گرگر) كه خود از شاهكارهاي فني و مهندسي اعصار كهن مي باشد، قرار گرفته است. رود گرگر كاملاً به شكل دستكند است و احداث آن را به اردشير بابكان، شاهنشاه ساساني نسبت داده‌اند. در سفرنامه مادام ژان ديولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوي از اين محوطه براي بزرگ‌ترين مجموعه صنعتي قبل از انقلاب صنعتي ياد شده است. اين محوطه مجموعه‌اي از تونل‌ها، سد، كانال‌هاي فرعي و آسياب‌هاي آبي مي باشد كه به شكل يك مجموعه صنعتي- اقتصادي است و جزئي از مجموعه بزرگ (سازه‌هاي آبي شوشتر) است كه در كتب تاريخي به طور مداوم به آن اشاره گرديده است. اساس كار مجموعه به اين شكل مي باشد كه سد گرگر مسير رودخانه را مسدود كرده و سطح آب را براي آبگيري ۳ تونل حفر شده در تخته سنگ بالا مي‌آورد. تونل‌هاي 3 گانه، آب را به مجموعه هدايت مي‌كنند و به كانال‌هاي زيادي تقسيم مي گردند كه بعد از گرداندن چرخ آسياب‌ها، آب به شكل آبشارهايي به محوطه‌اي حوضچه مانند سرازير مي گردد.
يكي از خصوصيات خيلي بارز مجموعه آسياب‌ها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاريخي شهر شوشتر مي باشد. اين محوطه علاوه بر استفاده‌هاي صنعتي، در روز هاي كم آبي هم، آب لازم ساكنين را تأمين مي كند. يك ويژگي خيلي زيبا و خاص بصري هم كه در اين مجموعه وجود دارد و جلوه‌اي خاص به آن مي‌بخشد اين است كه آب حاصل از پساب آسياب‌ها به شكل آبشارهاي مصنوعي زيبا به محوطه‌اي حوضچه مانند مي‌ريزد كه منظره‌اي دل‌انگيز و چشم‌نواز را در مقابل ديدگان هر بيننده بوجود مي‌آورد. همين طور در محوطه پشت بند كه محل آبگيري ۳ تونل معروف (سه كوره)، (دهانه شهر) و (بليتي) مي باشد هم چشم انداز زيبايي ديده مي شود. تونل‌هاي 3 گانه در پشت (پل بند گرگر)، وظيفه منتقل كردن حجم معيني از آب را براي به حركت درآوردن پره‌هاي آسياب برعهده داشته‌اند. مجموعه آسياب‌ها و آبشارهاي شوشتر با در نظر داشتن زمان ساخت از شاهكارهاي فني و مهندسي در دنيا به حساب مي آيد. اين شاهكار مهندسي هم در ايران و هم در دنيا بي‌نظير است.
برچسب: ،